Από τύχη έσωσα μια ξύλινη πόρτα του παλιού σπιτιού. Ναι, ενός παλιού σπιτιού, από αυτά με τα πέτρινα θεμέλια και τους πλίνθινους τοίχους. Απομένουν λίγα πλέον σε κάθε χωριό, ορισμένα είναι ερείπια, άλλα έγιναν αποθήκες αφού «κατέβηκε η οροφή», κι άλλα έπεσαν από τη διάβρωση, την αδιαφορία, την εγκατάλειψη.
Η λαϊκή αρχιτεκτονική βασίζεται σε κανόνες και εκφράζει ανάγκες. Αναφέρομαι εδώ στην αισθητική πλευρά, δεν ασχολούμαι με δομική, δυναμική, στατική και άλλη διάσταση. Όλα είναι σεβαστά, οι εξελίξεις δεν σταματούν, τα υλικά ανανεώνονται, οι σχεδιασμοί και οι ανέσεις διαμορφώνουν ένα άλλο τοπίο. Ποιό είναι περισσότερο ενδιαφέρον, όμορφο ή ταιριαστό με το τοπίο, θα το κρίνει ο καθένας. Γιατί η αντίληψη περί αισθητικής ενυπάρχει μέσα μας, στον ανίδεο, στον ξερόλα, στον επιστήμονα, στον αγωγιάτη, σε όλους μας.
Η λαϊκή αρχιτεκτονική έκανε θαύματα παντού. Σε όλα τα μέρη του κόσμου, σε όλες τις ζώνες, σε όλα τα κλίματα. Γιατί αυτό μετρά τελικά, το κλίμα και τα ντόπια υλικά, το χώμα, η πέτρα και το ξύλο. Θα σταθώ σήμερα σε αυτό τελευταίο, το ξύλο. Αλλού δυσεύρετο κι αλλού άφθονο, αλλού άγνωστο κι αλλού κυρίαρχο, το ξύλο αποτελεί κύριο υλικό για την οικοδομή, τη θέρμανση, το μαγείρεμα, την χρηστική επιπλοποιία. Χειροποίητες πόρτες, κούνιες, σκαφίδες, πινακωτές, σκάλες, σοφάδες, στέγες ή βαρέλια, αγροτικά εργαλεία πάσης φύσεως, μέσα οικοτεχνίας (αργαλιοί, σαϊτες, σούστες, κάρα). Θα σταθώ σήμερα στις πόρτες. Τις ξύλινες πόρτες των παλιών σπιτιών, στην είσοδο ή στο μπαλκόνι, αυτά τα χειροποίητα αριστουργήματα, που γίνονταν με αγαστό συνδυασμό της φιλοδοξίας του νοικοκύρη και της διάθεσης του μάστορα.
Όταν λέμε εδώ φιλοδοξία, εννοούμε αντίληψη αισθητικής, αρχοντιά, αρχέτυπη αίσθηση ομορφιάς. Κι όταν λέμε διάθεση, εννοούμε μεράκι, αγάπη για το έργο, αίσθηση αρμονίας, λαϊκή τέχνη. Κι αν ο νοικοκύρης ήταν απαιτητικός κι ευκατάστατος, τότε η δουλειά προχωρούσε σε άλλα επίπεδα, υπάρχουν πολλά δείγματα γραφής, θα επανέλθω με συλλογή φωτογραφιών. Πώς όμως ο λαϊκός μάστορας, ο ξυλουργός, ο αγράμματος μαραγκός, με απλά, βασικά εργαλεία (σκεπάρνι, πριόνι, ροκάνια,) έφτασε σε τέτοιο επίπεδο τελειότητας; Πώς γίνεται και πενήντα χρόνια αργότερα οι πόρτες αυτές αποτελούν υπόδειγμα εργασίας; Οι εγκοπές τέλειες, ο διάκοσμος απλός, το σχέδιο συμμετρικό.
Το μυστικό της τέχνης ίσως βρίσκεται στους κανόνες που ακολουθούσαν οι παλιοί μάστορες. Αυτοδίδακτοι ή μαθητευόμενοι, ιδιοφυίες ή επίμονοι δουλευτάδες, συνεργάστηκαν, ταξίδεψαν, είδαν, έμαθαν, αφομοίωσαν, έκριναν. Και έγιναν σοφοί, δηλαδή έμπειροι, ικανοί να ξεχωρίσουν το αυθεντικό από το εφήμερο μοδάτο, το γνήσιο από το ψεύτικο. Όλα τα άλλα περισσεύουν, τα λόγια δεν μετρούν, μετρούν τα έργα, η αίσθηση του μέτρου, ο σεβασμός των υλικών, η αγάπη για την εργασία. Το ξύλο έχει μέσα του ζωή, βγάζει γραμμή, έχει χρώμα, είναι ευαίσθητο, σε συνοδεύει από την κούνια μέχρι την τελευταία κατοικία….Ας μου επιτραπεί να μιμηθώ για λίγο, τον Οδυσσέα Ελύτη.
-Τιμή στους μαστόρους, με την ευρεία τους αντίληψη.
-Τιμή στους μαραγκούς, για την αστείρευτή τους έμπνευση.
-Τιμή στους νοικοκύρηδες με το ξεχωριστό μεράκι.
-Τιμή στους δουλευτάδες για την άοκνή τους προσπάθεια.
Για ποιόν όμως μιλούμε; Για τον μάστορα. «Ο «μάστορας» με την βαθιά βιωματική του γνώση, άριστος γνώστης των πόρων, που στ’ αλήθεια διαθέτει, της πρώτης ύλης, των εργαλείων και των αυστηρών κανόνων της διαδικασίας, μπορεί παράλληλα να τους υπηρετεί και να τους υπερβαίνει. Αμφισβητώντας τα όρια του εφικτού, μεταμορφώνεται σε αληθινό «υποκείμενο», μιας μεταποιητικής διαδικασίας».(Ανδρέας Κυράνης, http://endogenis.blogspot.be/2015/12/blog-post_1.html). Ετσι κληρονομήσαμε εμείς αντικείμενα, σπίτια, έπιπλα, αντιλήψεις, πρακτικές, πολιτισμό. Ας τα προστατέψουμε, ας τα σεβαστούμε….
Αθανάσιος Θεοδωράκης
